• Arnhem wil dat zoveel mogelijk inwoners volwaardig mee kunnen doen. Het liefst via reguliere banen waarbij tenminste het minimumloon wordt betaald. Als dat nog niet mogelijk wordt andere vormen van maatschappelijke participatie ingezet;
• De gebiedsgerichte werkwijze wordt in 2016 verder geïmplementeerd waarbij de samenhang tussen de inspanningen vanuit de Participatiewet, Wmo en Jeugdwet helder moet worden. De wijkteams spelen hierin een belangrijke rol. De uitvoeringsplannen van geven hieraan richting, alsmede hoe de gebiedsgerichte aanpak wordt uitgewerkt en wordt bewaakt;
• Om de gerichte middeleninzet inzichtelijk te houden en de verantwoording te faciliteren zijn sinds de begroting 2015 nieuwe producten toegevoegd: sociaal deelfonds jeugd, sociaal deelfonds Wmo én het algemeen sociaal deelfonds. Met het algemeen deelfonds worden de uitvoeringskosten, de innovaties en de algemene kosten (zoals huisvesting) van de gebiedsteams bekostigd.

Via het programma 'Stad op de kaart', veranderopgave Werk, zijn de inspanningen gericht om:

• meer(passend) werk in Arnhem te realiseren;
• meer Arnhemmers aan het werk te hebben.

In het Programmaplan Uitvoeringsstructuur Participatie Arnhem (september 2015 in de raad) wordt uitwerking gegeven aan drie speerpunten:

• werkgeversbenadering en werkgeversoffensief. Hierin wordt onder andere het werkgeversservicepunt Midden Gelderland (WSP) versterkt. Onderdelen van Presikhaaf Bedrijven worden aan het WSP toegevoegd;
• ombouw van achterblijvende onderdelen van Presikhaaf Bedrijven;
• arbeidsmatige dagbesteding en beschut werk worden verder geïntegreerd.

Een uitgebreide toelichting staat in de Paragraaf Verbonden Partijen, GR Werkvoorziening Midden Gelderland.

Steeds meer Arnhemmers hebben een uitkering of doen een beroep op inkomensondersteuning.
De toename van de Integratieuitkering Sociaal domein voor re-integratiemiddelen wordt ten gunste van de algemene middelen gebracht. Het beschikbare budget voor re-integratie wordt met deze bezuiniging bevroren. De uitdaging wordt om met gelijkblijvende middelen de groter wordende doelgroep (toename vanuit Wsw en Wajong) te bedienen. Via de veranderopgaven van het programma 'Stad op de kaart' is het doel deze trend op lokaal en regionaal niveau om te buigen. Omdat de arbeidsmarkt regionaal is, is regionale samenwerking hierbij cruciaal.

Eind 2014 is de Armoedeagenda 2015-2018 ‘Samen actief tegen armoede' aangenomen. Deze agenda geeft een integraal beeld van het Arnhemse armoedebeleid en zet in op een aantal ontwikkelingen:

• de versterking van verbindingen met het maatschappelijk middenveld;
• interventie op budgetoverschrijding;  
• overige ontwikkelopdrachten, zoals inzet op digitalisering.

De ambities voor de komende jaren zijn:

• doorontwikkeling om de verbindingen in het maatschappelijk middenveld te versterken door middel van het Armoedepact. De verbinding met de wijk staat hierbij centraal;
• herijking van de Armoedeagenda (najaar van 2015) en implementatie van de nieuwe werkwijze in 2016. De belangrijkste financiële doelstelling is de beheersing van de stijgende kosten van bijzondere bijstand voor beschermingsbewind. Een belangrijke ontwikkeling is ook de nieuwe schoolkostenregeling;
• Gerichte inzet op participatie en wijkgericht werken om  het beroep op inkomensondersteuning, vooral bijzondere bijstand voor bewindvoering terug te dringen;
• Gerichte inzet op preventie en vroegsignalering bij schulddienstverlening die vanaf 2016 is belegd bij de wijkteams, Rijnstad en Plangroep. De gemeente gaat in de rol van opdrachtgever en regievoerder monitoren en waar nodig beleid en werkwijze bijstellen. De gemeente onderzoekt de mogelijkheden om de Vroeg eropaf methode in Arnhem in te voeren om zodoende een extra accent te leggen op preventie van schulden.   

In 2016 wordt verder gebouwd aan een duurzaam stelsel in het sociaal domein. De gemeente zet in op het stimuleren van eigen initiatieven (wijkgericht), vermindering van een beroep op specialistische voorzieningen. Samen met burgers gaan overheid en professionals zorgen voor een adequaat vangnet voor mensen die niet in staat zijn om te voorzien in hun basisbehoeften.

Met de afspraken uit het Coalitieakkoord 2014-2018 'Met de stad' en het programma 'Van wijken weten' met de diverse veranderopgaven is het doel om het zelf organiserend vermogen actief te bevorderen via het wijkgericht werken. Het is belangrijk dat burgers initiatieven ontplooien en dat deze initiatieven gedeeld worden in de stad. In 2016 starten concrete pilots in Presikhaaf en De Laar/Elden, ook gericht op het sociaal domein.
De bestaande wijkteams spelen hierin een belangrijke rol.

Doelgerichte ondersteuning aan verenigingen (aangenomen motie SP, Zuid Centraal, PvdA 15M23g bij vaststelling Perspectiefnota 2016-2019) wordt geboden door Vrijwillige Inzet Arnhem (VIA), Volare, Arnhemse Uitdaging en Adviesbrigade. VIA vormt het Arnhemse knooppunt voor vrijwillige inzet. Enkele voorbeelden uit het aanbod zijn: de informatie en vraagbaak functie, de vacaturebank, de banenbeurs, het Platform voor Buurtprojecten en Vrijwilligers coördinatoren en Wijkgerichte Maatschappelijke Stages (Mas) in samenwerking met de wijkteams. In aanvulling hierop biedt Volare diverse workshops en trainingen voor vrijwilligers. Beide organisaties bieden daarbij ruimte voor maatwerk, toegesneden op de vraag van verenigingen en organisaties in de wijk. Daarnaast bieden de Arnhemse Uitdaging en de Adviesbrigade op tal van manieren 'hands on' ondersteuning in Arnhemse projecten en vrijwilligers organisaties.

Bij de uitvoering van de Participatiewet (o.a. bij Werk en Inkomen) krijgen mensen met een uitkering een diagnose. Mensen die een beperkte loonwaarde (< 40%) hebben, worden doorverwezen naar de wijkteams, zodat zij maatschappelijk kunnen participeren (vrijwilligerswerk of dagbesteding). In de toekomst zal naar verwachting (een deel van) deze diagnose in de wijken worden uitgevoerd.

Sinds 1 januari 2015 is de nieuwe Jeugdwet van kracht. Binnen het preventief jeugdbeleid (ondersteuning opgroeien en opvoeden) worden het kinder-, tiener- en jongerenwerk als belangrijke instrumenten ingezet, samen met de Verwijsindex risicojongeren regio Arnhem (VIRA). De wijkteams gaan het preventief jeugdbeleid en de specialistische jeugdhulp verbinden. De inzet van specialistische jeugdhulp moet omlaag door méér inzet van preventie. De preventieve jeugdhulp moet echt een integraal onderdeel zijn van het jeugdstelsel. In 2016 zullen budgetten hiervoor dan ook voor een belangrijk deel naar de wijkteams worden overgeheveld.

Decentralisatie betekent niet alleen overheveling van taken naar de gemeente (transitie), maar vooral een ingrijpende transformatie van de verhouding tussen bewoners, zij die zorg behoeven, de organisaties in de stad en de gemeente. De jeugdgezondheidszorg heeft een belangrijke signalerende rol, terwijl de kinderopvang en peuterspeelzaalwerk worden doorontwikkeld tot een algemene voorziening. Arnhem werkt gefaseerd en beheersd aan de transformatie, omdat de veranderingen ingrijpend zijn en leiden tot een nieuw stelsel voor jeugdhulp. De Arnhemse wijkgerichte en bij de concrete problematiek in die wijken aansluitende aanpak is het vertrekpunt.

De gemeente Arnhem gaat te werk vanuit vier gezichtspunten:

• vooraf aan alles staat gewoon opvoeden en preventie aan de basis – vanuit gezinnen en hun sociale omgeving, vanuit het onderwijs, verenigingen, (sport-)clubs en buurtvoorzieningen; en een (collectief) basisaanbod van informatie en advies, jeugdgezondheidszorg en dergelijke;
• waar nodig is laagdrempelige basiszorg en ondersteuning dicht bij de mensen georganiseerd, voornamelijk vanuit de wijkteams;
• professionele specialistische jeugdhulp kan door de wijkteams worden ingezet als voorziening met als doel om gezinnen te ondersteunen om de gewone opvoedingstaak uit te kunnen voeren;
• afzonderlijke aandacht voor bescherming van kinderen tegen huiselijk geweld en mishandeling; hierbij staat niet zozeer de hulpvraag centraal maar het creëren van een veilige situatie voor de kinderen.

Uitgangspunten voor een samenhangend beleid op het gebied van wonen, welzijn en zorg zijn:

• meer eigen verantwoordelijkheid, beroep op sociaal netwerk en informele zorg;
• meer collectieve arrangementen en minder inzet van individuele voorzieningen.

De toegang tot het voorzieningenniveau is wijkgericht opgezet, waarbij via een integrale intake op basis van de zelfredzaamheidsmatrix de verbinding wordt gemaakt naar andere terreinen op het sociaal domein (inclusief de decentralisaties op andere onderdelen van het sociale domein).

De gemeente heeft een belangrijke regietaak bij de openbare geestelijke gezondheidszorg, waaronder de  maatschappelijke opvang en verslavingszorg. Als centrumgemeente heeft Arnhem voor deze terreinen een regionale functie. De focus ligt op

• meer eigen verantwoordelijkheid, beroep op sociaal netwerk en informele zorg;
• verminderen inzet individuele voorzieningen, meer collectieve arrangementen;
• zorgen voor een vangnet voor inwoners die niet in staat zijn om te voorzien in de basisbehoeften.

Het budget voor Minder opvang, beter leven is nu ingericht conform de werkelijke bestedingen (zie hoofdstuk 2.5.4).

Noodopvang asielzoekers/integratie

Sinds 2004 heeft Arnhem een noodopvang voor asielzoekers die een binding met Arnhem hebben, en voor wie geen voorliggende (Rijks-)voorziening mogelijk zijn. Deze asielzoekers voldoen aan de toelatingscriteria en worden tijdelijk opgevangen. De instroom in de noodopvang van deze asielzoekers is afhankelijk van de landelijke situatie en gebeurtenissen in de wereld. Doel voor 2016 is waar mogelijk de doorstroomtijd in de noodopvang verkorten van uit
geprocedeerde asielzoekers die willen terugkeren naar land van herkomst.

Vrouwenopvang en huiselijk geweld

Evenals voor de maatschappelijke opvang, heeft de gemeente Arnhem - als één van de 35 centrumgemeenten in Nederland - een regierol in de regio. Naast de aanpak van huiselijk geweld en vrouwenopvang behoren ook de aanpak ouderenmishandeling, eergerelateerd geweld, loverboys en de wet meldcode tot dit beleidsterrein.
De focus ligt in de komende jaren op:

• doorontwikkeling van het ingezette beleid. Kindermishandeling krijgt een plaats binnen 'Veilig Thuis'
• de accentverschuiving bij de vrouwenopvang naar preventie, tijdige signalering en het bevorderen van ambulante hulp en nazorg, waardoor het aantal vrouwen in de vrouwenopvang kan afnemen;
• het versterken van de ketensamenwerking en het vergroten van vaardigheden van professionals in signaleren en handelen, waarmee escalatie en herhaling van huiselijk geweld kan worden voorkomen.

Samenhang is er met

• programma 'Stad op de kaart',veranderopgave Werk;
• programma 'Van wijken weten' met de diverse veranderopgaven;
• de paragraaf Verbonden partijen;
• de bezuinigingsopgave zoals financieel door vertaald in de Zomernota 2016-2019.

De decentralisaties zijn naar de gemeente overgekomen samen met een forse bezuinigingsopgave.
Door efficiënter en beter samen te werken kunnen bewoners beter worden ondersteund, meer initiatieven worden genomen en kunnen kosten worden gereduceerd. Op sommige onderdelen is sprake van forse frictiekosten.
De ombouw van de bestaande infrastructuur naar een nieuwe werkwijze gaat onvermijdelijk ten koste van de bestaande organisatie. De herverkaveling van het SW bedrijf Presikhaaf Bedrijven is daarvan een voorbeeld. Maar ook in de zorg hebben de bezuinigingen hun weerslag. Dit heeft ook gevolgen voor de werkgelegenheid in de stad. De volgende ontwikkelingen en maatregelen zijn hierbij van belang:

• de middelen voor de Huishoudelijke Toelage worden ingezet voor het stimuleren van de vraag naar huishoudelijke hulp om zodoende zoveel mogelijk volwaardige werkgelegenheid te behouden;
• de integratie-uitkering Wmo wordt vanaf 2016 gekort; daarnaast vindt indexatie plaats. Onderzocht wordt hoe deze korting kan worden opgevangen;
• de stijging van de middelen decentralisatie-uitkering maatschappelijke opvang wordt terzake ingezet. Er is tegelijkertijd een omvangrijke rijkskorting op de nieuwe overgekomen taak Beschermd Wonen doorgevoerd.

• Implementatie advies regionale samenwerking Participatie;
• Doorontwikkeling Werkgeversservicepunt;
• Herijking Armoedeagenda 2016 (onder voorbehoud);
• Evaluatie en doorontwikkeling Budgetondersteuning op Maat;
• Tussenevaluatie extern geplaatste schulddienstverlening;
• uitwerking programma 'van Wijken weten' in het sociale domein;
• Nieuwe kadernota sociaal domein;
• Aansluiting OGGZ op transformatie sociaal domein;
• Invoering trajectfinanciering in de zorg;
• Regeling Uittreding Prostituees (RUPS);
• Bed Bad en Broodvoorziening  / uitgeprocedeerde asielzoekers;
• Taakstelling huisvesting asielzoekers.

• Uitvoeringsplan Participatie;
• Beleidsnota maatregelen WWB;
• Verordening tegenprestatie gemeente Arnhem 2015;
• Raadsinformatiebrief Koers, keuzes en overwegingen Uitvoeringsplan- en bestedingsplan Participatie;
• Raadsvoorstel Advies inzake regionale samenwerking Participatiewet en toekomst Presikhaaf Bedrijven;
• Armoedeagenda Arnhem 2015-2018;
• Activerende schulddienstverlening, meerjarenbeleidsagenda 2012 - 2015;;
• Preventieplan 'niet dweilen maar de kraan dicht draaien, juni 2012;
• Beleidsnotitie Uitgangspunten tiener- en jongerenwerk (12 november 2012);
• Uitvoeringsplan Tiener en jongerenwerk in Arnhem (december 2013);
• Kadernota 'naar een veerkrachtige samenleving' (2012);
• Uitvoeringsplan 'naar een veerkrachtige samenleving' (2013);
• Beleidsplan Jeugd en WMO 2015 / 2016;
• Raadsvoorstel WMO Hulp bij Huishouden (2016);
• Uitvoeringsplan WMO 2015;
• Verordening voorzieningen maatschappelijke ondersteuning 2015
• Uitgangspuntennotitie PGB 2015;
• Nota ondersteuning vrijwillige inzet en mantelzorg;
• Uitvoeringsprogramma Vrijwillige Inzet (2012);
• Visienota Integratie door Participatie (2011);
• Uitvoeringsplan Integratie (2014);
• Beleidsagenda diversiteit (2015 - 2017);
• Collegenota en raadsbrief Bed Bad en broodregeling;
• Collegenota en raadsbrief Uitwerking Bed Bad en broodregeling;
• Asielzoekers en vluchtelingenwerk (mei 2008);
• Regiovisie huiselijk geweld en kindermishandeling.

Bedragen x €1.000

Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)

Toelichting mutaties reserves 2016

Bedragen x €1.000

In de volgende tabel zijn de producten uit dit reguliere programma opgenomen
die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van één of meerdere veranderopgaven.

Relatie productbudget met veranderopgave(n)

*1: Voor 2016 zijn de volgende bedragen opgenomen voor de pilots Wijksturing: